Over het maatschappelijk middenveld in China

De Chinese provincie Yunnan heeft een lange grens met Myanmar, het vroegere Burma. Die grens is zo lek als en mandje. Ook op plekken waar bewapende geüniformeerde mannen de wacht houden, wordt er van alles uitgewisseld via het gammele hek. Levensmiddelen, vrouwen – verkocht als bruid of voor de florerende seksindustrie-, alle mogelijke  goederen, drank en zeker ook drugs vinden hier hun illegale weg van Myanmar naar China.

We brachten een werkbezoek aan Yunnan, waarin we in acht dagen tijd, zeven plekken bezochten. Van kleine bergdorpjes zoals Deng Zha en Nong Xian tot steden, zoals Kunming, Dali, Ruili en Jinghong, met miljoenen inwoners en  stadswegen die zo gemaakt zijn dat ze , in voorkomende gevallen, niet alleen als doorgang voor zwaar materieel kunnen dienen, maar zelfs als landingsbaan voor (gevechts)vliegtuigen.

Onze reis voerde ons langs kerken en NGO's die zich onder andere bezig houden met drugsverslaafdenmensen die leiden aan hiv/aids en/of lepra. Door zo'n reis krijg je nader inzicht in zaken die je al weet, maar waarvan je de impact nog niet altijd kan inschatten. Zoals bijvoorbeeld de effecten van de één-kind politiek. Nooit bij stilgestaan dat het in China volstrekt gewoon is om bij de aanschaf van een zwangerschapstest als aardigheidje van de zaak een kortingsbon voor de abortuskliniek te krijgen, om maar iets te noemen. …

Deze reis heeft mij ook nader (én leerzaam) inzicht gegeven in de uiterst moeizame maar interessante relatie tussen de Chinese staat en het maatschappelijk middenveld.

Het is een fenomeen: in het land waar, bij de machtsovername in 1949 door de Communistische Partij, ieder maatschappelijk initiatief verboden werd en alles wat stond tussen de directe relatie tussen Staat en Individu (tot en met familie-,  gezins- en vriendschapsverbanden) wreed werd weggevaagd, zijn er de laatste jaren 500.000 NGO's geregistreerd en schat men in dat er zo'n 1,5 miljoen ongeregistreerd actief zijn.  Nog dit jaar, 2014, wordt nationale wetgeving verwacht om ook het werk van de ongeregistreerde maatschappelijke organisaties te formaliseren. Althans, van de meeste, we moeten het niet mooier maken dan het is. Mensenrechtenorganisaties worden in China voorlopig echt nog niet toegestaan. Sterker nog, de repressie tegen mensenrechtenactivisten zoals Xu Zhiyong, -afgelopen januari tot 4 jaar cel veroordeeld-, neemt juist toe. En ook al worden milieuorganisaties soms zelfs aan tafel uitgenodigd door de overheid (volstrekt ondenkbaar een jaar of vijf geleden), juridische stappen zetten tegen de overheid betekent voor diezelfde organisaties dat ze per direct verboden worden. En dan hebben we nog het fenomeen van de GONGO's, gedrochten die in 1976 ontstaan zijn, na de dood van Mao Zedong. GONGO's  zijn staatsinstellingen die zich voordoen als niet-staat instellingen  en hebben de onmogelijke naamvan Government Operated Non-Governmental Organisations (!?.).   

Wat zijn de redenen voor het snel groeiend maatschappelijk middenveld  in China? En waarom krijgen ze, naar het op het eerste oog lijkt tenminste, meer ruimte?

Controle houden!

Ongetwijfeld is de belangrijkste reden het kanaliseren van toenemende kritiek en onrust binnen de  snel en sterk groeiende middenklasse. Zo'n 300 miljoen burgers hebben de afgelopen jaren het niveau van middenklasse bereikt en deze mensen hebben zo hun eigen ideeën over de manier waarop ze hun leven willen invullen. Dat maakt de Chinese staat, die als prioriteit nummer één, twee en drie heeft: Controle houden! Controle houden! Controle houden! behoorlijk nerveus. Of het nou gaat om kritiek op de overheid vanwege corruptie, ongelijkheid of de dramatische milieuvervuiling, onvrede moet gecontroleerd, gekanaliseerd worden.

Een tweede reden is dat de snelle urbanisatie geleid heeft tot een complexere samenleving waarin het voor de nationale overheid onmogelijk is het welzijn van iedere individuele burger te garanderen, zoals men dat voorheen wel trachtte te doen. Noodzakelijkerwijs worden taken zoals gezondheidszorg, onderwijs en andere diensten van de nationale overheid naar lokale  overheden overgedragen. Maar de lokale overheid  heeft daar niet altijd zin in of heeft simpelweg de financiële middelen daar niet voor. Dan is men maar wat blij met initiatieven zoals die van Bless China International, die zich inzet voor zorg voor hiv/aids patiënten, taboes doorbreekt, prostituée's opvangt en zorgt voor inkomensgenererende activiteiten voor leprapatiënten. Of met initiatieven van religieuze organisaties zoals de Provinciale Raden van Kerken, die opvang voor ouderen, vaak eenzaam en armlastig als gevolg van de één kind-politiek, opzet.

En er is een derde reden. Misschien wel de meest opmerkelijke. Die wordt gevonden in de nasleep van de zware aardbeving die de stad Sichuan trof in 2008. De nood was zo hoog, dat duizenden vrijwilligers ongehinderd naar de regio konden trekken om noodhulp te verlenen aan hun landgenoten. Zij deden daar de ongekende ervaring op, wat het betekent vanuit liefde en betrokkenheid je in te zetten voor je medemens.  Zij merkten wat maatschappelijke verbinding betekent, een gemeenschappelijk doel nastreven, dat verder reikt dan puur  je eigen, of het staats, belang. Die ervaring is een heel bijzondere in een land als China, waar de strakke controle decennia lang alleen gehandhaafd kon worden door pragmatisch, zakelijk, maar ook emotie- en liefdeloos optreden van de overheid. Ieder voor zich en de staat voor ons allen. De gezondheidszorg, het onderwijs, het wordt allemaal van bovenaf geregeld. De gevolgen daarvan beginnen nu merkbaar te worden.  Zo vertelde iemand van de organisatie DaWen in Kunming, dat na een workshop voor leraren met een burn out,  -vastgelopen in het keiharde onderwijs systeem-,  één van hen in tranen naar de counselor toekwam en zei: “Nooit geweten dat ik leerlingen en mijn medemensen met liefde kan bejegen, nooit geweten wat dat betekent voor de kwaliteit van leven. Er is een wereld voor mij open gegaan”.

Konrad Adenauer Stiftung

Er is in China daarom een wereld te winnen. Voor NGO's maar breder voor iedere beweging die opereert vanuit gemeenschapszin, die juist de kracht van maatschappelijke verbanden en het belang van het maatschappelijk middenveld  óók in China, ziet.  Geen wonder dat de Konrad Adenauer Stiftung, van de Duitse Christen-Democratische partij CDU een zware vertegenwoordiging heeft in China, met kantoren in Beijing en Shanghai.  Omdat er wederzijds veel te leren valt. De Europese ervaring wat betreft de rol van het maatschappelijk middenveld en de christendemocratische visie daarop is interessant voor China, juist nu. Maar evenzeer is de Chinese ervaring interessant voor Europa. Die leert ons hoe een samenleving (des)functioneert als er geen  maatschappelijk middenveld is. Dat is zelfs voor China onhoudbaar! Laten men in Europa dus waarderen wat er op gebouwd is  en niet, maar al te gemakkelijk, de waarde, de kracht en ervaring van het maatschappelijk middenveld onderschatten.

print this article   |   share this article on:

More articles from Kathleen Ferrier

’Ze is nooit moe’ Dubbelinterview FD (24 June 2021) Artikel van Astrid Theunissen in het FD op 24 november 2020: Gesprek met Kathleen Ferrier en haar zoon Ezra Ferrier de BoerContentspecialist Ezra Ferrier de Boer (29) is de jongste zoon van mensenrechtenvoorvechter Kathleen Ferrier (63), voormalig CD...  |  read blog »

China ruimt haar achtertuin op, terwijl de wereld in de ban is van Covid-19 (19 April 2020) China ruimt haar achtertuin op, terwijl de wereld in de ban is van de Covid-19.   Zaterdag 18 April was een gitzwarte dag voor Hongkong. 14 vooraanstaande pro-democratie leiders werden gearresteerd  12 mannen en 2 vrouwen. Onder hen journ...  |  read blog »

Preek van de Leek (27 March 2020) Geschreven in een ander tijdperk. Maar nogal wat mensen vragen mij nu de tekst op te sturen, omdat ze hem nogeens willen lezen. Hierbij dan de Preek van de Leek, zoals gehouden in Doesburg, 2 februari 2020.      Zusters en Broeder...  |  read blog »

Kathleen Ferrier nieuwe voorzitter UNESCO-Commissie (20 August 2019) Kathleen Ferrier nieuwe voorzitter UNESCO-Commissie Nieuwsbericht | 20-08-2019 | 16:00 Den Haag, 15 augustus 2019 – Op voordracht van de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap is Kathleen Ferrier (1957) voor een periode van vier jaar...  |  read blog »

Hongkong vergt gezamenlijke China Strategie (14 August 2019) Hongkong vergt gezamenlijke China-strategie democatische wereld     De grimmige situatie in Hongkong vraagt om een gezamenlijke China-strategie van de democratische wereld; eerst op korte, maar ook op langere termijn. Dit raakt ook de NA...  |  read blog »